Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, μια ανθρώπινη αντίδραση που εξυπηρετεί ένα προστατευτικό σκοπό. Είναι χρήσιμο το να βιώνει κάποιος φόβο σε επικίνδυνες καταστάσεις. Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι φόβοι ίδιοι και ορισμένοι μπορεί να κλιμακωθούν σε εξουθενωτικό, για το άτομο που τους βιώνει, βαθμό, και ορίζονται σε αυτές τις περιπτώσεις ως φοβίες. Η κατανόηση της διάκρισης μεταξύ των καθημερινών φόβων και των κλινικών φοβιών είναι ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας και ευεξίας.
Η φύση του φόβου
Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που έχει αναπτυχθεί μέσω της εξελικτικής διαδικασίας με στόχο να μας προστατεύει από κινδύνους. Πυροδοτεί τον μηχανισμό «fight or flight», κινητοποιώντας το σώμα να αντιδράσει γρήγορα στις αντιληπτές απειλές. Οι καθημερινοί φόβοι είναι αντιδράσεις σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως π.χ. τα φίδια, πτήσεις με αναταραχές κ.α. Αυτοί οι φόβοι είναι κοινοί και συχνά διαχειρίσιμοι, λειτουργώντας ως ένας μηχανισμός επιβίωσης που έχει τις ρίζες του στην εξελικτική μας ιστορία.
Φοβίες: Η σκοτεινή πλευρά των φόβων μας
Ενώ ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, οι φοβίες αποτελούν μια ακραία και παράλογη εκδήλωση αυτών των φόβων. Η φοβία χαρακτηρίζεται από έναν έντονο, επίμονο και δυσανάλογο, σε σχέση με το ερέθισμα, φόβο για ένα συγκεκριμένο πράγμα, μια συγκεκριμένη κατάσταση ή δραστηριότητα. Σε αντίθεση με τους καθημερινούς φόβους, οι φοβίες μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την καθημερινή ζωή, αναγκάζοντας τα άτομα να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφύγουν τα συγκεκριμένα ερεθίσματα που τις πυροδοτούν. Το άτομο που πάσχει από κάποια φοβία, όταν έρχεται ή πρόκειται να έρθει αντιμέτωπο με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, εμφανίζει ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρέμουλο, γρήγορη αναπνοή, μυϊκές συσπάσεις, αδυναμία, ναυτία, ζάλη, αίσθημα πανικού. Ειδικά στη φοβία του αίματος παρατηρούνται διαφορετικά συμπτώματα: απότομη πτώση της πίεσης, κρύος ιδρώτας και συχνά λιποθυμία.
Τύποι Φοβιών
Οι φοβίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις κύριους τύπους: ειδικές φοβίες, κοινωνικές φοβίες και αγοραφοβία.
Ειδικές φοβίες: Είναι έντονοι φόβοι (ή και έντονη αηδία) για συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως κάποια ζώα, τα ύψη, οι πτήσεις με αεροπλάνο, ο φόβος της θέας του αίματος. Ο φόβος είναι συχνά δυσανάλογος με την πραγματική απειλή.
Κοινωνικές φοβίες: Γνωστή και ως διαταραχή κοινωνικού άγχους, αυτός ο τύπος φοβίας περιλαμβάνει έντονο φόβο και άγχος σε σχέση με κοινωνικές καταστάσεις και αλληλεπιδράσεις, όπου υπάρχει η έκθεση του υποκειμένου μπροστά σε ευρύ κοινό. Ο φόβος της δημόσιας έκθεσης, μια εξαιρετικά κοινή φοβία, είναι ένα είδος κοινωνικής φοβίας.
Αγοραφοβία: Η αγοραφοβία αναφέρεται στον έντονο φόβο που κατακλύζει το άτομο όταν πρόκειται να βρεθεί σε χώρους και συνθήκες όπου δεν αισθάνεται ασφαλές. Αυτό, συνήθως, συμβαίνει σε μη οικείες τοποθεσίες ή σε μέρη με πολυκοσμία, σε κλειστούς χώρους και, γενικότερα, σε καταστάσεις από όπου η διαφυγή μοιάζει δύσκολη. Μερικά παραδείγματα αυτών είναι οι ανελκυστήρες, οι κινηματογράφοι, οι εκδηλώσεις, τα καταστήματα, το θέατρο, οι δημόσιοι χώροι, τα ταξίδια. Συχνά οδηγεί στην αποφυγή καταστάσεων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν άγχος στο άτομο, περιορίζοντας το συχνά σε μη λειτουργικό βαθμό στην καθημερινότητά του.
Αιτίες Φοβιών
Η προέλευση των φοβιών είναι πολύπλοκη και πολύπλευρη. Μπορούν να προκύψουν από έναν συνδυασμό γενετικών, περιβαλλοντικών και ψυχολογικών παραγόντων. Οι τραυματικές εμπειρίες, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία, μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη φοβιών. Επιπλέον, ένα οικογενειακό ιστορικό αγχωδών διαταραχών μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα ανάπτυξης φοβιών.
Ψυχοθεραπευτική Προσέγγιση
Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η επεξεργασία των τραυμάτων που έχουν δημιουργηθεί είτε από κάποιο φοβικό ερέθισμα είτε λόγω επανατραυματισμού, έτσι ώστε να επέλθει σταδιακή ανακούφιση αυτό, εφόσον θα γίνει κατανοητή η πηγή του. Η ψυχοθεραπεία στρέφει την ματιά του ατόμου στην αξιολόγηση και επεξεργασία του συναισθήματος που εστιάζει και έχει συγκεκριμενοποιήσει ως φοβία. Ο θεραπευτής φωτίζει τα πρωτογενή συναισθήματα και τις σκέψεις που επηρεάζουν την ψυχική ισορροπία του ατόμου που απειλείται από κάτι άγνωστο και απροσδιόριστο.
